Θεσσαλονίκης, νομός

Νομός (3.560 τ. χλμ., 1.057.825 κάτ.) της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Συνορεύει στα Β με τους νομούς Κιλκίς και Σερρών, στα Α βρέχεται από τον κόλπο Ορφανού (Στρυμονικό), στα Ν συνορεύει με τον νομό Χαλκιδικής, ενώ ένα τμήμα του βρέχεται από τον Θερμαϊκό κόλπο, και στα Δ συνορεύει με τους νομούς Ημαθίας και Πέλλης. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Θεσσαλονίκη. Διοικητική διαίρεση. Ο ν.Θ. διαιρείται διοικητικά σε 43 δήμους και 2 κοινότητες. Οι δήμοι είναι οι εξής: Θεσσαλονίκης, Αγίου Αθανασίου, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Παύλου, Αμπελοκήπων, Αξιού, Απολλωνίας, Αρέθουσας, Ασσήρου, Βασιλικών, Βερτίσκου, Εγνατίας, Ελευθερίου-Κορδελιού, Επανομής, Ευόσμου, Εχεδώρου, Θερμαϊκού, Θέρμης, Καλαμαριάς, Καλλιθέας, Καλλινδοίων, Κορωνείας, Κουφαλίων, Λαγκαδά, Λαχανά Μαδύτου, Μενεμένης, Μηχανιώνας, Μίκρας, Μυγδονίας, Νεαπόλεως, Πανοράματος, Πολίχνης, Πυλαίας, Ρεντίνας, Σοχού, Σταυρουπόλεως, Συκεών, Τριανδρίας, Χαλάστρας, Χαλκηδόνος, Χορτιάτη και Ωραιοκάστρου, ενώ οι κοινότητες είναι της Ευκαρπίας και των Πεύκων. Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα. Το έδαφος του ν.Θ. είναι κυρίως πεδινό: από τα 3.560 τ. χλμ., ορεινά είναι μόνο τα 612 τ. χλμ. · από τα υπόλοιπα, τα 2.267 τ. χλμ. είναι πεδινά και τα 682 τ. χλμ. ημιορεινά. Εντελώς πεδινό είναι το δυτικό τμήμα του νομού, όπου απλώνεται η προσχωσιγενής κοιλάδα της Θεσσαλονίκης, η οποία συνεχίζεται και πέρα από τα όρια του νομού. Το ανατολικό τμήμα περικλείεται από το Βερτίσκο και το Κερδύλλιο, που απολήγει στον Στρυμονικό κόλπο· και τα δύο όρη αποτελούν συνέχεια της Κερκίνης. Βόρεια του Βερτίσκου βρίσκονται τα ιστορικά υψώματα του Λαχανά. Στο νότιο τμήμα του νομού υψώνεται ο Χορτιάτης (Προφήτης Ηλίας, 738 μ.), του οποίου η ψηλότερη κορυφή βρίσκεται έξω από τη Θεσσαλονίκη, και ανατολικότερα οι βόρειες απολήξεις του Στρατονικού. Μεταξύ των οροσειρών Βερτίσκου-Κερδυλλίου και Χορτιάτη-Στρατονικού σχηματίζεται η ταφροειδής λεκάνη του Λαγκαδά. Εκεί βρίσκονται οι λίμνες Κορωνεία (ή Αγίου Βασιλείου ή Λαγκαδά) και Βόλβη, οι οποίες συγκεντρώνουν τα νερά της λεκάνης του Λαγκαδά. Η Κορωνεία, δυτικότερα της Βόλβης και σε μεγαλύτερο υψόμετρο (κατά 25 μ.), αποχετεύει σε αυτή τα πλεονάζοντα νερά της με έναν μικρό ποταμό. Η Βόλβη με τη σειρά της αποχετεύει τα πλεονάζοντα νερά στον Στρυμονικό κόλπο, από τα στενά της Ρεντίνας, με τον μικρό ποταμό Ρήχιο. Βορειότερα από αυτές τις λίμνες υπήρχαν οι –αποξηραμένες τώρα– Μαυρούδας και Λάντζας. Κύριος ποταμός του ν.Θ. είναι ο Αξιός, ο οποίος στις εκβολές του σχηματίζει μεγάλη προσχωματική βαλτώδη περιοχή. Στην ίδια περιοχή εκβάλλει και ο Γαλλικός και δυτικότερα ο Λουδίας, ο οποίος καθορίζει τα σύνορα του ν.Θ. με τον νομό Πέλλης. Το κλίμα της περιοχής Θεσσαλονίκης μπορεί να θεωρηθεί μεσογειακό, με φανερή την ηπειρωτική επίδραση κατά τις διάφορες εποχές: η θερμοκρασία παρουσιάζει τις μεγαλύτερες τιμές της τον Ιούλιο και τις μικρότερες τον Ιανουάριο, το ετήσιο θερμομετρικό εύρος υπερβαίνει τους 20°C, ενώ κατά την ψυχρή εποχή εισβάλλουν απότομα πολύ ψυχρές αέριες μάζες και συχνά παγώνουν ποταμοί και λίμνες, ακόμα και ο Θερμαϊκός κοντά στις ακτές. Χαρακτηριστικές επίσης είναι οι ήπιες και ηλιόλουστες ημέρες, που παρατηρούνται περίπου στα μέσα του χειμώνα, ο σχετικά μεγάλος αριθμός θερινών και τροπικών ημερών και η ελάττωση των βροχών το καλοκαίρι. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του αέρα κυμαίνεται γύρω στους 16°C, η χαμηλότερη μέση θερμοκρασία (Ιανουάριος) γύρω στους 5,5°C και η υψηλότερη (Ιούλιος) γύρω στους 26-26,50°C. Η απόλυτα μέγιστη έχει φτάσει τους 42°C και η απολύτως ελάχιστη τους –10°C. Στο διάστημα του έτους περίπου 140 ημέρες έχουν μέγιστη θερμοκρασία πάνω από τους 25°C και περίπου 70 πάνω από τους 30°C, ενώ 107 είναι αίθριες και 73 νεφοσκεπείς. Οι ώρες ηλιοφάνειας κυμαίνονται μεταξύ 2.400 και 2.600. Το ετήσιο ύψος βροχής κυμαίνεται γύρω στα 500 χιλιοστά. Το χιόνι δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Ως προς τους ανέμους, είναι διάφοροι κατά εποχές: τον χειμώνα επικρατούν οι βόρειοι, που έρχονται από την κοιλάδα του Αξιού (Βαρδάρης), και λιγότερο οι δυτικοί, την άνοιξη γίνονται συχνότεροι οι νοτιοδυτικοί (θαλάσσιες αύρες), το καλοκαίρι δεσπόζουν οι βόρειοι και οι νοτιοδυτικοί, που οφείλονται οι πρώτοι στο ρεύμα των ετησίων και οι δεύτεροι στη θαλάσσια αύρα, ενώ τον Σεπτέμβριο ελαττώνονται οι νοτιοδυτικοί και από τον Νοέμβριο κυριαρχούν πάλι οι βόρειοι και οι δυτικοί. Οικονομία και οικισμοί.Ο ν.Θ. είναι η περισσότερο ανεπτυγμένη βιομηχανικά και γενικότερα οικονομικά περιοχή της Ελλάδας, μετά την περιφέρεια της πρωτεύουσας. Η γεωγραφική του θέση ευνόησε τη δημιουργία ενός από τα μεγαλύτερα λιμάνια της νοτιοανατολικής Ευρώπης και συγχρόνως ένα σημαντικό συγκοινωνιακό και εμπορικό κέντρο, την πόλη της Θεσσαλονίκης, η οποία είναι το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας μετά την πρωτεύουσα. Η ύπαρξη ακριβώς ενός μεγάλου αστικού κέντρου, στο οποίο συγκεντρώνεται το εργατικό δυναμικό αλλά και η μεγάλη ζήτηση αγαθών υπήρξαν οι προϋποθέσεις για τη συγκέντρωση αξιόλογων βιομηχανικών μονάδων και για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης, με τη δημιουργία αρκετά αποδοτικών αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του ν.Θ. κατοικεί στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στον ν.Θ. εμφανίζεται το μικρότερο, μετά την περιφέρεια της πρωτεύουσας, ποσοστό αυτών που ασχολούνται με τη γεωργία. Το ένα τέταρτο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού απασχολείται στη βιομηχανία και στη βιοτεχνία, ενώ σημαντική είναι η απασχόληση και στο εμπόριο, στις οικοδομικές εργασίες, στις μεταφορές κλπ. Σύμφωνα με προπολεμικές και μεταπολεμικές εκτιμήσεις, το βιομηχανικό δυναμικό της Θεσσαλονίκης αντιπροσώπευε περίπου το ένα έκτο της ελληνικής βιομηχανίας. Ωστόσο, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, αναπτύχθηκε απότομα, με τη δημιουργία διυλιστηρίου πετρελαίου, πετροχημικών και χημικών βιομηχανιών, σιδηροβιομηχανιών, βιομηχανιών ελαστικού, λιπασμάτων, χάρτου, τσιμέντου, τροφίμων κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος στον ν.Θ. παρουσίασε αύξηση κατά 7,4 φορές. Για την ικανοποίηση των αναγκών του μεγάλου αστικού κέντρου γίνεται συνεχώς εντατικότερη η αγροτική εκμετάλλευση της περιοχής. Σημαντική στροφή παρατηρείται, από το 1970, στην παραγωγή λαχανικών τόσο για επιτόπια κατανάλωση για εφοδιασμό βιομηχανιών και όσο εξαγωγές. Επίσης, είναι σημαντική η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και της πτηνοτροφίας, με υψηλό ποσοστό αναλογίας βελτιωμένων και ξενικής προέλευσης ζώων (αγελάδες). Μετά το πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης, αξιόλογα κέντρα του νομού είναι ο Λαγκαδάς, ο Σοχός, στις προσβάσεις του Βερτίσκου, τα Κουφάλια, στο δυτικό τμήμα του νομού κ.ά.